PAKET ŞALTER

Bir eksen etrafında dönebilen bir mil üzerine art arda dizilmiş ve paketlenmiş kontaklardan oluşan çok
konumlu şaltere paket (pako) şalter denir. Paket şalterlerin her bir diliminde, iki, üç ya da dört kontak bulunur.
Kontakların açılıp kapanması dilimler üzerindeki çıkıntılar sayesinde olur.

Paket şalterler düşük güçlü elektrikli ekipmanların çalıştırılmasında, durdurulmasında (yükü enerjilendirmek
ve izole etmek amacıyla) ve kumanda devrelerinde butonların yerine kullanılabilir. Ayrıca pako şalterler motor
kumanda devrelerinde aç-kapa işlemi yapmak, yıldız-üçgen ve direkt yol verme devrelerinde motora yol vermek,
elektrik motorlarını ileri ve geri çalıştırabilmek için kullanılabilir. Çift devirli motorlarda kumanda şalteri
amacıyla, ölçüm devrelerinde ölçüm anahtarı olarak, kumanda devrelerinde enerjiyi yönlendirme amacıyla kullanılabilir.
10 A, 16 A, 20 A, 25 A, 32 A, 40 A, 50 A, 63 A, 80 A,125 A ve 200 A akım kapasitelerinde yapılır. Üzerlerinde
koruma fonksiyonu yoktur. Termik ve manyetik akımlara karşı hiçbir koruma sağlamaz.
Paket şalterlerle birlikte bağlantı şemaları ve çalışma diyagramları bulunur. Bu diyagramlar sayesinde
kontaklarının konumları hakkında bilgi sahibi olmak mümkündür. Üzerinde bulunan kolun çevrilmesi ile bakalit
dilimler döner ve üzerindeki kontakları konum değiştirir (Görsel 1.19).

Bir elektrik devresinde elektrik transferine izin vermek ya da iletimi engellemek için şaltere ihtiyaç duyulur. Şalter, temel bir manuel elektromekanik birimdir. Anahtar açıkken, elektrik kontakları temas etmez ve elektrik akımı oluşmaz. Ek olarak, şalter anahtarı kapatıldığında, elektrik kontakları birbirine temas halinde olur ve devre boyunca elektrik akar. Devre kesici olarak da bilinen şalterlerin, en önemli fonksiyonu devreyi açma-kapama işlemlerinin yanı sıra, olası kısa devre ve aşırı yük durumlarında koruma sağlamak amacıyla anahtarlama yapmasıdır. Şalterler yapılarına, çalışma ortamlarına, gerilimlerine ve akım büyüklüklerine göre çeşitlilik gösterir.

Şalter çeşitleri çalışma ortamlarına, gerilimlerine, akım büyüklerine göre çeşitli gruplara ayrılır. Şalterler yapısı ve özellikleri itibari ile kullanıldıkları yerlere göre, yük şalteri, pako (paket) şalter, buton tipi (termik şalter) ve çevirmeli şalter, manyetik şalter, termik-manyetik şalter (tmş şalter), elektronik şalter olarak çeşitlere ayrılırlar. Ayrıca kuvvet tesislerinde; Yük Şalterleri, Alçak Gerilim Kesicileri, Manyetik Şalter, SF6 Gazlı Kesiciler, Enversör Pako Şalteri, Dahlender (Çift Devirli) Pako Şalter, Buton Tipi Şalter (Termik Şalter), Mandallı (Çevirmeli) Tip Motor Koruma Şalterleri, Termik-Manyetik Şalter (Kompakt Şalter) çeşitleri kullanılır.

Pako Şalterin Çalışma Prensibi

Paket şalter, üzerindeki kolun çevrilmesi ile çalışır. Kolun çevrilmesi ile bakalit dilimler döner. Üzerlerindeki kontaklar konum değiştirir.

Pako Şalter Nerelerde Kullanılır?

► Pako şalterler sık açma ve kapama gerektiren aşağıdaki ana ve yardımcı devrelerde,
► Bir ve üç fazlı elektrik motorlarının besleme devresini açıp kapayarak yol verme ve durdurma işlemlerinde, ayrıca bu motorlar için yıldız-üçgen şalterleri, sağ-sol kumanda ve kutup değiştirme şalterleri,
► Yardımcı devrelerde şalt programına göre kumanda sinyallerini ölçme işlemlerinde,
► Transformatör ve kaynak makinelerinde açma kapama selektör ve kademe değiştirmede kullanılır.

Pako Şalter Çeşitleri

Açma Kapama (0-1) Pako Şalteri

Küçük güçlü 3 fazlı motorların direkt olarak çalıştırılıp durdurulması için kullanılır. Pako şalter, motor kumanda devresinde elektrik sigortaları ile birlikte kullanılır. “0” konumda motor çalışmaz, “1” konumda motor çalışır.

Yıldız Üçgen Pako Şalteri

Küçük güçlü 3 fazlı asenkron motorlara yıldız üçgen yol verme amacı için kullanılır. Yıldız üçgen yol vermede, ilk önce yıldız yol verilir sonra motor normal devrine ulaşınca üçgen bağlantılı çalışmaya geçirilir. Yıldız çalışma süresi uzun tutulursa motor yüklendiğinde moment üçgen çalışmaya göre küçük olacağı için yükü kaldırmaz. Ayrıca yıldız çalışmadan üçgen çalışmaya geçilmesi çok ani olmalıdır. Bu süre uzun tutulursa üçgene geçilirken şebekeden darbe şeklinde ani akım çekilir. Yıldız üçgen yol vermede gecikmeli tip sigorta kullanılmalıdır.

Envensör Pako Şalteri

Küçük güçlü motorlarda devir yönü değiştirme, kontaktör ve buton yerine pako şalter ile ya da kollu şalter (özengeli şalter) ile yapılır. Bunun için pako şalterin farklı konumunda iki fazın yeri değiştirilmiştir. Pako şalter fiyatları, ekonomik olduğu için tercih sebebidir. Ancak bu yöntemin sakıncası, koruma rölelerinin kullanılmamasından kaynaklanır. Ayrıca motor bir yönde dönerken tam durmadan dönüş yönünü değiştirmek sakıncalıdır.

Dahlender (Çift Devirli) Pako Şalter

Dahlender motorlar, statora sarılan tek sargıdan ½ oranında uçlar çıkartılarak ayrı devir elde edilen motorlardır. Bir dahlender motorun 9 adet sargı ucu vardır. Bunlardan üç tanesi (x-y-z) çıkış uçları olup motorun içerisinde yıldız bağlanabilirler. Diğer uçlar klemens tablosuna çıkartılır. Bu uçlar, düşük devirli motorlar için seri-üçgen, yüksek devirli motorlar için paralel-yıldız olarak bağlanırlar. Pako şalter 1 konumuna getirildiğinde motor üşük devirde, 2 konumuna getirildiğinde yüksek devirle döner

Kutup Değiştirici Pako Şalter

Çalışması istenilen elektrik devresini seçmekte kullanılırlar. Genelde kullanım alanları dağıtım panolarının içinde, jeneratör ile şebeke elektriği arasında seçim yapmak içindir. 1-0-2 konumlarına sahiptir. 0 konumunda elektriği keser, 1 ve 2 konumunda ise elektrik enerjisi farklı yönlerde iletilir.

Kademeli Şalter

0-1-2-3 konumları vardır. 0 konumunda elektriği keser, 1,2 ve 3 konumunda ise elektrik enerjisini farklı yönlerde iletir.

Voltmere veya Ampermetre Pako Şalteri

Bir ampermetreye veya voltmetreye bağlanarak seçilen konumdaki Fazlararası / Faz-nötr gerilim ve akımların görüntülenmesini sağlar.

Kumanda Pako Şalteri

Start-Stop konumları vardır. Makinelerin başlatılması ve durdurulmasında kullanılır.

Çok Kademeli Pako Şalter

0-1-2-3-4……. 11 şeklinde konumları vardır. Çok fazla yönde elektrik enerjisinin yönlendirilmesi işlemini gerçekleştirir.

Pako Şalterin Avantajları

► Kullanımları basittir.
► Bir transfer anahtarı gibi çalışır ve enerjiyi bir noktadan diğerine aktarır.
► Ucuz ve kompakt boyuttadır.
► Bakım gerektirmez.
► AC ve DC uygulamalarında kullanılabilir.
► Yüksek derecede IP korumasına sahiptir.
► Pano kapısına veya pano içine monte edilebilir.
► Çok sayıda kontrol varyasyonu vardır.
► Düşük ve yüksek sıcaklıklarda güç kaybı olmadan çalışabilir.
► Kurulum süresi kısadır.
► Montaj sonrası hemen devreye alınabilir.
► Uzun elektriksel ve mekanik ömre sahiptir.

Pako Şalterin Dezavantajları

► Termik ve manyetik akımlara karşı herhangi bir koruma fonksiyonu yoktur.
► Kontaktör ve röle gibi uzaktan kontrol edilemez
► Değiştirmek için fiziksel bir dönme kuvveti uygulanmalıdır.
► Çok yüksek akımları izole edemez.